بایگانی خرداد ۱۴۰۱ :: نقش برتر پارس ، معماری، عمران، شهرسازی ، مرمت

پاورپوینت بررسی مسجد مدرسه و آب انبار معیر الممالک

تعدادبرگ: 51 اسلاید شامل نقشه ها و تصاویر . قیمت: 10000 تومان حجم فایل: 974 kb	تعدادمشاهده 110

پاورپوینت بررسی مسجد مدرسه و آب انبار معیر الممالک

بخشی از مطلب
مدرسه و مسجد معیّرالممالک در جنوب شرقی باغ معیّرالممالک ساخته شده است. بعدها بخشی از باغ های معیّرالممالک با طرح توسعه ی تهران تقسیم و به مردم فروخته شد، بدین سبب اطراف مدرسه در سه جهت شرق ، جنوب، شمال مسکونی گردید. یکی از عوامل برپا ماندن اماکن در طول دهه ها و سده ها ، درآمد موقوفاتی به آن اختصاص می دادند. مدرسه ی معیّر نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. در ضلع جنوبی آن تعدادی مغازه و یک دستگاه حمام در فاصله ی تقریبی 250 متری شرق آن ساخته، وقف مسجد گردید. بعدها در جریان توسعه ی پاسدارخانه ، املاک معیّر نیزتبدیل به بازارچه شد و درآمد حاصله وقف مدرسه گردید. در گوشه ی جنوب غربی مدرسه آب انباری ایجاد گردیده بود که بمنظور خنک کردن آب آن دو بادگیر در بالای عمارت تعبیه شده بود و نیاز آب آشامیدنی محل را تأمین می نمود، آب مورد نیاز حمام و اطراف آن از قنات سنگلج که دارای سه سنگ آب بود، تأمین می شد. وجود مجموعه آب انبار، مغازه ها و حمام خود نقش مؤثری در توسعه بعدی محله ایفا نموده، به زودی در اطراف مدرسه ، بازارچه ها و مرکز کسب و کار چندی پدید آمد بطوری که محله رونقی بیش از پیش پیدا نمود، بنابراین، بافتی پدیدار شد که جلوه ای از پیوند ناگسستنی سکونت، کار و عبادت است.مسجد و مدرسه معیّرالممالک ضمن اینکه یانگر شیوه معماری غنی و رایج زمان خود است ، یادآور ذهنیت های مردم و خاطرات پیشینیان است.
تاریخچه و موقعیت بنا

در اراضی واقع در محله ی سنگلج تهران خانه هایی وجود داشت که متعلق به ((معیّرالممالک)) بود، در سال 1284 ه.ق معیّرالممالک شروع به احداث بناهای عمومی در این محله کرد. ازجمله بناهای احداث شده توسط ایشان مسجد و مدرسه و آب انبار می باشد، که در اراضی فوق در باغ معییرالممالک بنا نهاده شده است که فعلاًبه صورت مجموعه فرهنگی مذهبی پابرجاست. موقعیت بنا به دلیل نزدیک بودن به بازار بزازها و ارتباط گدرهای مجاور به میدان محدیه و بازار نو دارای اهمیت ویژه ایست.
نمای اثر
باگذر از کوچه های تنگ اطراف مسجد و مشاهده ی بلندی دیوار های آن این احساس به بیننده دست می دهد که در مقابل حصار های بلند یک قلعه قرار گرفته است.زمینی با وسعت 5000 متر مربع جایگاه مسجدی است که بدون حالت دعوت کنندگی، با سکون و وقار، گویی سعی دارد خود را از دید غیر محارم پنهان دارد. عموماً مساجد بگونه ای هستند که از دور گنبد و مناره ی خود را نشان می دهند و در رابطه با بافت اطراف خود برجسته تر و دعوت کننده به نظر می آیند، ولی با پی بردن به فلسفه ی وجودی این مسجد، باوری عمیق از روحیه و شخصیت این مسجد در گذشته در ما بوجود می آید. مسجد در قلب محله و برای استفاده ی ساکنین محله بنا شده است. ورودی جنوبی مسجد به نسبت موقعیت قرارگیری در کنار مغازه ها و مجاورت با کوچه ای عریض دارای اهمیت بیشتری نسبت به ورودی غربی است. شاید همین آمیختگی با بافت و محل کار و زندگی آنرا بی نیاز اط تبلیغ کرده است و تواضع آن موجب امتزاج و دلنشینی بیشتر شده است
انتظام فضایی

بطور کلی ساختمان را به سه بخش باز و نیمه باز و بسته تفکیک می کنیم:

    بخش اول _ هسته مرکزی بنا که بصورت فضای باز است . صحن (حیاط) محوطه را تشکیل می دهد.
    بخش دوم _ رواق ها که فضای نیمه باز را تشکیل می دند.
    بخش سوم _ فضاهای بسته که شامل شبستان و گنبدخانه، مدرس و حجره ها و سلیر فضاهای سرویس و آب انبار و غیره هستند. فضاهای نیمه باز در حد فاصل فضاهای بسته و باز قرار گرفته اند.

شرح معماری اثر

عرصه های عملکردی از سه بخش مذهبی، آموزشی و معیشتی تشکیل شده است. فضاهای ارتباطی و پشتیبانی نیز برای تأمین نیازهای جنبی و برقراری روابط میان عرصه ها در حد ضرورت پیشبینی گردیده است. سه طرف زمین در شمال، شرق، غرب کوچه های فرعی است، ضلع جنوبی آن گذر عمومی و پرترددتر نسبت به سایر کوچه ها می باشد.برای انتخاب ورودی ارجحیت با جهت مقابل قبله است یعنی جبهه شمالی است، ولی در اینجا به لحاظ توجه به شارع عام مردم، ورودی اصلی از جبهه جنوبی و راستای قبله انتخای گردیده است.و از زاویه جنوب شرقی زمین و نزدیکترین محل به حیاط است. ورودی جنوبی عمود بر گذر در نظر گرفته شده است.پس از برقراری سردر و پیش ورودی با یک چرخش مناسب به طرف شرق دالان به موازات ضلع شرق امتداد پیدا کرده است، پس از طی طریق در حدود ده متر و رسیدن به امتداد ضلع جنوبی حیاط با یک زاویه نود درجه به زرف غرب، به حیاط می رسد.با این شیوه ی طراحی، محرمیت و خلوت درون و بریدن از سر و صدای بازارچه و حصول آرامش و سکوت در فضای روحانی مسجد و مدرسه تا حدی تأمین شده است، و اینکه بعد از عبور از فضای نسبیتأ تاریک و بدون نور دالان ملاحظه ی روشنی حیاط، جذابیت اثر را بیشتر می کند. استفاده از تضاد نوری از ترفندهای جالب معمارانه است که برای پویایی و تحرک فضا بکاربرده شده است.ورودی دوم از کوپه ی فرعی سمت غرب انتخاب شده است،این ورودی بیشتر برای استفاده ی اهالی از آب انبار که در جنوب غرب بناست، همچنین برای تفکیک ورودی های خانمها و آقایان در ایام عزاداری و غیره پیش بینی شده است.حیاط مجموعه به شکل یک مستطیل کامل است که در مرکز زمین مسجد قرار داده شده است بطوریکه ابعاد باقی‌مانده در طرفین آن تا ابعاد بیرونی زمین، با کاربری های مستقر در اطراف آن و همچنین با جهت و جایگاهی ارزشی آنها متناسب و هماهنگ هستند.در ضلع جنوبی حیاط شبستان اصلی و گنبدخانه و درقسمت شرق و غرب حجره ها و در سمت شمالی حیاط شبستان زمستانی یا مدرس قرار دارد.[۳]
گنبدها و مناره ها

گنبد در معماری مساجد بیانگر نقطه عطفی در خط آسمان ساختمان و یا بناهای مجاور آن است،فرم انحنا دار آن مانند گنبد نیلی رنگ آسمان است،گنبد در مساجد تمثیلی از آسمان در زمین است. گنبد مسجد معیّرالممالک گنبدی زیباست که سادگی جلوه ی آجری آن بیش از هرچیز جلب توجه می کند،هیچ تزدیتی در این گنبد دیده نمی‌شود. گنبد از نوع دوپوش پیوسته است. نوع قوس خود آن شبدری تند است، که در عهد صفویه بیشتر عمومیت داشته است. این نوع گنبد بدلیل ارتفاع زیاد نسبت به دهانه ی قوس، نیروها را عمودتر به پائین انتقال می دهد، چون شانه ی قوس عمودی تر است.

    دو مناره ی آجری نیز در مقابل گنبد و بالای ایوان قرار دارند، از نطر ضتهری نسبتاً حجیم و سنگین به نظر می رسند،مناره ها از دو قسمت مجزا تشکیل شده اند.که قسمت پائینی آنها به شکل مکعب مستطیل و قسمت بالایی مناره ها هشت پر نیم استوانه ای ست. حدفاصل قسمت مکعبی و استوانه ای یک صفحه تخت قرار داده شده است، که بطرز ماهرانه ای با استفاده از چند رج آجرکاری بیرون زده، تبدیل دو مقطع انجام گرفته است.ادامه مناره ها بطرف پائین، به خط تراز قوس ایوان و سه طاق نمای کم عرض می رسد، این حرکت عمودی سه طاق نما، نه تنها امتداد قائم مناره ها را تشدید می کند بلکه نمای ظاهری را به سه قسمت تقسیم نموده است.مناره ها دیگر بصورت مجزا و تحکیلی دیده نمی‌شوند. این شیوه ی طراحی ، یعنی تضاد توافق یافته ،که یکی از اصول زیبایی سمبولیک است

شبستانها

ارتفاع و وسعت زیاد شبستان ها یادآور عروج انسان بسوی ملکوت است،در اینجا مقیاس انسانی رعایت شده است و حرکت عمودی حاصل از ارتفاع گنبد خانه تا حدی تعدیل گردیده است.شبستان دارای یک پلان مربع شکل است،محراب در ضلع جنوبی شبستان واقع شده است، عمق این محرابدر حدود نیم متر است که بوسیله زاق نمایی به شکل پنج اُهفت پوشیده شده است.جرزهای بسیار قطوری فضای گنبدخانه را از دو شبستان کناری جدا می کند که در حال حاضر با اندود گچ پوشیده شده است.نورگیری برای فضای گنبدخانه ازطریق پنجره هایی در ساقه گنبد صورت می گیرد، که نمونه های بسیاری از این روش نورگیری در مساجد جدید یا قدیم ایران دیده می شود.شبستان دیگری نیز در جبهه شمالی مسجد قرار گرفته است که از آن به عنوان فضای مدرسه (کلاس درس طلاب) یاد می شده است. فضای داخلی آن، چون قسمت های دیگر آن، خالی از هرگونه تزئینات و یا نازک کاری است. تزئینات داخل آن همان آرایش ساده و زیبای آجرها ست.داخل این شبستان محرابی است که بالای آن یک برج ساعت قرار دارد، این برج ساعت در گذشته عملکرد بادگیر نیز ئاشته است. پوشش این شبستان بصورت گنبدی است.
رواق ها

سه قسمت شرق،غرب و جنوب صحن به رواق های ستون داری منتهی می شوند که ارتباط فضای باز صحن با فضایبسته حجره ها به واسطه رواق ها تأمین می گردد. در ضمن راه ارتباطی تمامی حجرات با همدیگر و همچنین با سایر بخشهای مدرسه نیز از طریق این رواق ها می باشد. اصولاًرواق سایه گاهی خنک و مطبوع در اوقات گرم سال است و در زمستان نیز زیر آن مصون از برف باران می باشد. مهمتر اینکه،ایجاد سلسله مراتب و عرصه بندی مناسب در جهت رسیدن از فضای باز حیاط (عمومی) به فضای بسته حجره ها ؟(خصوصی) از طریق رواق ها (نیمه خصوصی)، که بصورت نیمه باز هستند،بسیار کارآمد عینیت پیدا کرده است.رواق جلوی حجره ها محرمیت لازم را تاحد ضرورت ایجاد و حریم ساکنین آن را تعیین می کند.این رواق ها دارای یک ردیف ستون سنگی است که در فواصل منظم در ابتدای آم واقع شده است، این ستون های سنگی دارای ساقه ای ساده و مخروطی شکل هستند، که بوسیله یک سرستونی، که در مقطع ذوزنقه ای است، به رواق متصل شده است.ساقه ی ستون روی یک حلقه ی سنگی استوار است
حجره ها

حجره های مدرسه در ضلع شرقی و غربی حیاط، انتهای رواق ها قرار دارند. هر حجره از طریق دو پنجره، که بطور متقارن در دو طرف در ورودی تعبیه شده است، نور می گیرند. البته از دو پنجره ی دیگر که که یکی در حدفاصل طاق حجره و رواق و دیگری توسط پنجره ای که در دیوار پسین (پستو) حجره قرار داشته بود، روشنایی بداخل می آمد، اما در حال حاضر هردوی آنها مسدود شده است. پوشش سقف حجره ها بصورت چهرطاقی است، با این توضیح که دو قوس آن متناسب با عرض حجره و دو قوس دیگر به عرض دو سوم نصف دهانه قوس بزرگتر است، بنابراین فضای مستطیل شکل حجره از چهار تویزه با قوس پنج اُهفت و سه طاق تشکیل شده است.فضای داخلی حجره ها بوسیله یک دیوار بخ دو بخش تقسیم شده است، در جداره های فضای پیشین در مابین تویزه ها، رف و طاقچه برای گذاشتن لوازم طلاب در نظر گرفته شده است.[۳]
تزئینات
تزئیناتی که در بناهای مذهبی هم عصر مسجد معیّرالممالک موجود است، در اینجا اثری نیست، سازندگان این مسجد برای جلوه های کاذب دعوت کننده و تزئینات ظاهری اصراری نداشتند، با اینکه قصد تزئین این مسجد را داشته اند. اما حالا به هر دلیلی ناتمام رها شده است، تنها چیزی که انجا می توان بعنوان تزئینات یاد نمود و شاید هم بدلیل چند عملکردی بودن بنا از تزئینات خاص یک عملکرد خودداری شده است. مقدار بسیار جزئی کاشیکاری در کابندی های زیر قوس آهیانه مسجد است، که آن هم نسبت به دیگر ابنیه مشابه، چه از نظر کمیت و یا چه از لحاظ کیفیت و شیوه اجرا و رنگ بندی قابل توجه نیست. درواقع تزئین دیوارها، مناره ها، گنبد و طاق همان ردیف منظم آجرها ست

کلمات کلیدی مرتبط:
پاورپوینت ,بررسی ,مسجد مدرسه , و آب انبار , معیر الممالک ,نقشه مسجد معیر الممالک ,پلان معیر الممالک ,مجموعه معیر الممالک تهران ,طرح معیر الممالک ,نقشه های معماری ,مدرسه و مسجد معیّرالممالک ,باغ معیّرالممالک ,

مقالات مرتبط در این دسته